Jumat, 24 April 2015

Seara Diocese de Dili


DOM ALBERTO RICARDO DA SILVA
lha loron 6 fulan Março tinan 2004, Sua Santidade Papa João Paulo II nomeia Padre Alberto Ricardo da Silva, Reitor Seminário Maior Dili nian nudar bispo Doicese Dili, capital Timor Lorosa'e nian. Padre Ricardo moris iha Aileu, Diocese Dili, iha loron 26 fulan Abril tinan 1943. Estuda hotu tiha iha Seminário Menor Dili nian, nia simu kna’ar ba Macau estuda filosofia iha Seminário de S. Jose. Hafoin liu ba Portugal, estuda iha Seminário Maior iha Évora no tuir mai iha Seminário Maior iha Leiria-Fátima. Nia simu ordenação Na'i Lulik iha loron 15 fulan Agosto tinan 1972, ho tinan rua nulu resin sia. Ikus mai, nia sai Licenciado iha Teologia Espiritual iha Pontifícia Universidade Gregoriana iha Roma iha tinan 1995. Iha tempo serviço nian nia sai Vice-pároco iha Ossu (1972- 1973), Director Espiritual iha Seminário Propedêutico iha Dare (1973-1974), Pároco iha Paroquia balun (1974- -1980), Vigário-Geral (1980-1992), no Director Ano de Espiritualidade iha Dare (1995-2000). Hahú tinan 2000 nia sai Reitor Seminário Maior S.Pedro no S. Paulo iha Dili.

HISTÓRIA BADAK DIOCESE DILI NIAN
PERÍODO
TEMPO MATA DALAN DOMINICANOS HOSI GOA (1556-1640)
Missão Timor iha ligação particular ba Goa, Malaca no Macau. Diocese São Tomé de Goa nian hamrik iha tinan 1534. Momento ida ne'e importante ba vida Igreja Goa nian no rai seluk ne’ebe depende ba Goa. Liu tinan sanulu resin ha’at, iha tinan 1548, Dominicanos sira hari tur fatin iha Goa. Tinan ne’en liu tiha, iha tinan 1554, sira hari tur fatin foun ida iha Malaca. Hosi neba  mak  Padre  Antonio Taveira, OP,  primeiro missionário iha rai Timor, mai rai Timor iha tinan 1556.
Nune'e mak hahu história Igreja Católica iha rai Timor. Timor oan sira hahu simu Sacramento baptismo hosi Na'i Lulik Dominicanos sira ne’ebe mai hosi Goa no Malaca to'o ba rai oan hotu ne’ebe do’ok husi Malaca. Iha tempo neba Malaca rona ba Goa.
Ho Bula Pro Excellenti Preminentia iha loron 4 fulan Fevereiro tinan 1558, Paulo IV hari Diocese Malaca. Timor halo parte Diocese Malaca iha tinan 1558 to'o tinan 1855. Liu tiha tinan sanulu resin walu, iha tinan 1576, Diocese Macau mos hamrik. Hahu tinan 1595 Timor simu visita missionária dala barak tui-tuir malu hosi missionários sira ne’ebe hela iha rai Solor.

PERÍODO
TEMPO DOMINICANO MALACA NIAN (1641-1760)
Hahú tinan 1641, wainhira rai Malaca monu tiha ba ema Holanda sira nia liman, Bispo Malaca balun hela metin iha rai Timor. Bispo Malaca balun ne’ebe hela metin iha Timor nia naran mak tuir mai ne'e: Dom Frei Manuel de Santo António (1697-1722), Dom Frei António de Castro (1740-1743). Ikus liu mak Dom Frei Geraldo de São José (1749-1760).
Iha tinan 1641 ne'e mos Frei António de S. Jacinto tama iha Mena, iha Timor, no hahú hala’o serviso Uma Kreda nian. Tan serviso missionáção la’o di'ak no buras maka’as, mak iha tinan 1633, Provincial dominicano rai Manila nian, Frei Diogo Calado husu ba Roma atu hari mos Diocese ida iha rai Timor. Iha loron 3 fulan Julho tinan 1645 mos dala ida tan Roma simu surat ida husu nomeação Bispo ida ba Solor no Timor. Nune’e mos iha loron 13 fulan Maio tinan 1646, D. Frei Miguel Rangel, Bispo rai Cochim hakerek tan surat ida husu diocese ida ba rai Timor. Maibe rai Timor sei hein tinan atus tolu molok atu hetan buat ne’ebe missionários dominicanos sira husu tiha ona hahu kedas iha tinan 1633.
PERÍODO
TEMPO GOES (1760-1873)
 Iha tinan 1760 Diocese Malaca, ne’ebe sura ho mós Timor, hahú halo parte jurisdição Eclesiastica  Arce bispo Goa nian. Iha tinan 1769 capital Timor nian transfere hosi Lifau ba Dili. Tamba missionáris kuran no mos dificuldades politicas seluk tan, serviso Missão nian hetan susar barak: iha tinanl 1834 ukun na'in Portugueses sira duni sai Na'i Lulik religiosos sira hosi rai hotu ne’ebe Portugal ukun. Tempo ida ne’e tempo decadência bo’ot.
Iha tinan 1844 Macau no Timor tuir administração civil foun, haketak malun hosi Goa: Timor rona fali ba Macau. Iha tinan 1851 Portugal ho Holanda fahe rai Timor haketak ba rua. Tuir administração Uma Kreda nian, haketak tiha husi Malaca, Timor hahú rona Goa iha tinan 1855. Hahú iha loron 28 fulan FevereiroJinan 1856 Timor oan ida naran Padre Gregório Maria Barreto, hetan nomeação nudar Supe­rior Missoês Timor nian. Tuir mai iha loron 12 fulan Março tinan 1867, P. Luis Xavier de Mesquita mak tur fali nudar Superior.
4°  PERÍODO
TEMPO MACAENSE (1874-1939)
Liu hosi Bula Universis Orbis Ecclesiis iha loron 15 fulan Junho tinan 1874, Santo Padre Pio IX hatama Timor iha Diocese Macau nia ukun wainhira Bispo Macau mak D. Manuel  Bernardo de Sousa Enes. Iha loron 1 fulan Margo tinan 1877, P. António Joaquim de Medeiros simu kna’ar nudar Superior Missoês nian no Vigário Geral (1877-1882). Iha nia piano apostólico, educação hetan fatin bo’ot, nia rasik hari kedas escola rua. Iha tinan 1879 Madres Canossianas sira hahú tama rai Timor.
Iha tinan 1883 P. António Joaquim de Medeiros simu kna’ar nudar Bispo rai Goa nian. Tan ne’e, P. João Gomes Ferreira mak simu fali kna’ar nudar Superior Missoês nian iha , rai Timor. Liu tiha tinan rua iha tinan 1885 Bispo Medeiros hetan nomeação foun nudar Bispo rai Macau nian. Tan rai Timor rona ba Diocese Macau, Bispo Medeiros bele fila  hikas mai visita no hala’o kna’ar missionário iha raiTimor. Iha loron 7 fulan Janeiro tinan 1897 Bispo Medeiros is kotu iha Lahane Molok nia is kotu, tuir administração civil nian, Timor haketak- an husi Macau iha tinan 1896.
Tuir mai, Dom José Manuel de Carvalho, mak tur fali iha Bispo Medeiros nia fatin. Nia nunca visita Timor, maibe loron 15 fulan Novembro tinan 1900 nia fahe Missões Timor ba Vicariato rua, ida ba rai Tasi Feto ho sede iha Lahane, Na'i Lulik Diocesanos sira mak kaer, no ida ba rai Tasi Mane, ho sede iha Soibada; Nai Lulik Jesuitas sira mak kaer. Wainhira Dom Carvalho is kotu, Dom João Paulino de Azevedo Castro mak simu hikas kna’ar ukun Diocese Macau. Nia visita rai Timor iha tinan 1907. Tuir mai iha tinan 1910, política República buka sobu serviço missões sira nian wainhira duni sai Religiosos no Missionários sira. Dom João Paulino is kotu iha tinan 1918.
Iha tinan 1920, Dom José da Costa Nunes mak simu kna’ar nudar Bispo Macau nian. Iha tinan 1924 nia visita rai Timor ba dala uluk. Ikus liu nia visita rai Timor iha tinan 1937. Iha loron 15 fulan Setembro tinan 1924, nia halakon Vicariato Tasi Mane nian, atu hotu-hotu rona deit baVigário Geral ida iha Lahane, ne’ebe rona tenik ba Macau. Iha tinan 1927 Na'i Lulik Salesianos sira mai Timor. Hahú tinan 1928, Vigário Geral mak P. Abilio José Fernandes. Hafoin iha tinan 1936 (Seminário Menor ida hamrik iha Soibada. La kleur tan tama ona funu japonês.